آب‌انبار، میراثی از معماری

از قدیم الایام ایرانیان در کنار تامین آب از طریق قنات، ساختن سد و مانند آن به ذخیره آب در فصول سرد سال برای استفاده در فصل های کم آب و خشک می پرداختند. ساخت آب انبارها نیز یکی از میراث گرانبهایی است که از گذشته برای ما باقی مانده. آب انبارها در ایران قدیم نقش مهمی در زندگی مردم داشته اند، چرا که کشور ایران از نظر آب و هوا در ناحیه ی خشک قرار دارد و میزان بارندگی آن اندک بوده است و این باعث شده که معماران قدیمی دست به ابتکار بزنند و مخازنی را برای جمع آوری آب با توجه به شرایط هر منطقه فراهم کنند .

آب انبارها مخازن آب زیرزمینی بودند که برای رفع نیاز مردم به آب شرب در اکثرمناطق ایران ساخته شده اند. گرچه نحوه ی استفاده از آب در انبارها همه جا یکسان نبوده اما هدف اصلی آن ذخیره سازی آب آشامیدنی و رفع نیازهای اجتماعی مردمان بوده است .

متاسفانه در استان کرمان عامل اصلی زراعت یعنی آب وجود نداشته، اما پیشینیان ما ذهن خلاق و توانمندی داشتند. منبع اصلی آبهای سطحی و زیرزمینی رفسنجان نیز از ریزش باران و به خصوص از ذوب برف ارتفاعات سرچشمه و ارتفاعات داوران ناشی می شده، سپس در آب انبارها ذخیره می شدند. آب انبار هم حوض یا استخر سرپوشیده ای بوده که برای ذخیره ی آب معمولا در زیرزمین ساخته می شود و همان گونه که از نام آن مشخص است، برای ذخیره ی آب در فصول پرآب و استفاده از آن در بقیه ایام سال بوده است.

آب انبار از قسمت های مختلفی تشکیل شده است. نخست تنوره یا خزینه:که برای مسائل ایستایی (جلوگیری از فشارهایی که آب بر َ۱بدنه می آورد) درداخل زمین قرار می گرفته .دوم سردر: راهی برای وارد شدن به آب انبار در قسمتی که شیر داشته است. سوم بادگیر یا خیشخان: که تعداد آن از یک تا شش بادگیر متغییر بوده است.

با توجه به اطلاعات داده شده، میخواهیم از آب انبار فتح آباد بنگه بگوییم. این بنا در روستای فتح آباد بنگه در سه کیلومتری شمال شرقی رفسنجان قرار دارد و در دوران قاجار ساخته شده است. آب انبار در میانه روستای فتح آباد و کنار حمام قدیمی واقع شده است این آب انبار دارای سردری با تزئینات آجری است که زیبایی خاصی با این بنا بخشیده است. این بنا از یک طرف به مدرسه ی اوحدی و از طرف دیگر به یک حمام قدیمی راه دارد. پوشش سقفی آب انبار نیز به شکل نیم کره است و بر اساس موقعیت آب و هوایی منطقه نیز از چهار بادگیر تشکیل شده است. مصالح به کار رفته در این بنا خشت و گل و آجر است و مالکیت این بنا نیز در دست دهیاری است.